Giriş
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda tanımlanan yetkili müesseselerin, bilinen adıyla döviz bürolarının, kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin yasal çerçeve 2018 yılında Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yayınlanan 2018-32/45 sayılı Tebliğ’le yenilenmiştir. Resmi Gazete’de 12 Ekim 2021’de yayınlanan değişikliklerle Tebliğ’e son hali verilmiş, döviz bürolarının faaliyetleri için oluşturulan kural seti güncellenmiş ve yeni lisans başvuruları için oluşturulan şartlardan da nihai halini almıştır.
Tebliğle birlikte halihazırda lisansa sahip döviz bürolarının kurumsal yapılarını güçlendirmeleri, iç kontrol ve risk yönetimi faaliyetleri ile MASAK düzenlemeleri kapsamında uyum faaliyetleri yürütmeleri zorunlu kılınmış, ayrıca ödenmiş sermaye yükümlülüğü artırılmış ve kamu bankalarında bloke hesabı tutma (veya teminat mektubu) zorunluluğu getirilmiştir. Yeni lisans başvuruları için diğer finansal kuruluşlara benzer şekilde iki aşamalı bir başvuru süreci oluşturulmuş, lisans ücreti ödenmesi zorunluluğu getirilmiştir.
Döviz Bürosu Kuruluş Süreci
Döviz bürolarının kurulması ve faaliyete geçmesi için Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan izin alınması şarttır. Faaliyet izni bulunmayanlar veya iptal edilenler, yetkili müessese faaliyetinde bulunamazlar; ticaret unvanlarında, iş yeri açma ve çalışma ruhsatlarında, ilan ve reklamlarında, iş yerlerinde veya internet sitelerinde dövize ilişkin işlem yaptıkları izlenimini yaratacak hiçbir kelime, deyim ve işaret kullanamazlar.
Kurulmasına izin verilecek yetkili müesseselerin aşağıdaki şartları sağlamaları gerekmektedir:
- Döviz bürolarının anonim şirket olarak kurulması,
- Şirketin ana sözleşmesinde yer alan ticaret unvanında A grubu için “Yetkili Müessese”; B grubu için “Sınırlı Yetkili Müessese” ibarelerinin bulunması,
- Münhasıran yetkili müesseselerin faaliyet konuları ile iştigal etmek üzere kurulması (Ultra Vires İlkesi),
- A grubu yetkili müesseselerin ödenmiş sermayelerinin 10 milyon Türk Lirasından, B grubu yetkili müesseselerin ödenmiş sermayelerinin ise 5 milyon Türk Lirasından az olmaması,
- Hisse senetlerinin nama yazılı olması ve nakit karşılığı çıkarılması,
- Ana sözleşmelerinin Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında mevzuat hükümlerine uygun olması,
- Türkiye’de yerleşik her bir kurucu ortak ve tüzel kişi kurucu ortaklarda yüzde on ve daha fazla ortaklık payı bulunan kişiler, tüzel kişi ortakla ilişkili kişiler ile şirket genel müdürünün, yönetim kurulu üyelerinin, imza yetkisini haiz çalışanlarının ve A grubu yetkili müesseseler için iç kontrol görevlilerinin;
- Müflis olmaması, konkordato ilan etmiş olmaması ya da hakkında iflasın ertelenmesi kararı verilmiş olmaması,
- Mevzuatta sayılan mali suçlar ile diğer suçlardan hükümlü olmaması,
- Başvuru tarihi itibariyle son beş yıl içerisinde; mevzuata aykırı faaliyetleri nedeniyle faaliyet izni veya şube açma izni Bakanlıkça iptal edilmiş yetkili müesseselerde ortaklığı bulunmaması veya genel müdür, yönetim kurulu başkanı, iç kontrol görevlisi ve yönetim kurulu üyesi görevlerinden birinde bulunmamış olması, Bakanlığa gerçeğe aykırı bilgi ve belge sunmuş olmaması, kendisinin, yüzde elli veya daha fazla pay sahibi olduğu şirketlerin pay sahibi olduğu dönemde veya daha önce temsile yetkili olarak çalıştığı iş yerlerinin temsile yetkili olduğu dönemde ve yetkisiz döviz alım satımı ile ilgili olarak idari yaptırıma uğramamış olması,
- Kendileri ile yüzde on veya daha fazla ortaklık payı bulunan şirketlerinin vergi dairelerine vadesi geçmiş borcunun bulunmaması,
- Gerekli mali güce ve işin gerektirdiği dürüstlük ile itibara sahip bulunması.
Döviz bürolarının lisans süreci kuruluş ve faaliyet başvurusu izni olmak üzere iki aşamalı olarak yapılandırılmıştır. Kuruluş izni başvurusu kapsamında kuruluş izni başvuru dilekçesi ile birlikte ilgili kişilerin mevzuatta sayılan şartları taşıdıklarına dair aşağıdaki bilgi ve belgelerin Bakanlığa tevsiki gerekmektedir:
- Şirket ana sözleşmesi taslağı
- Müflis olunmadığına, konkordato ilan edilmediğine ve iflasın ertelenmesi kararının verilmediğine dair beyan
- Adli sicil belgesi
- Vergi borcu bulunmadığına dair belge
- Yetkili müessese kuruluşu için kurucular beyannamesi
- Tebliğde belirtilen şartları sağladığına ilişkin yazılı beyan
- Ticari özgeçmiş
- Mali güç tevsikine ilişkin belgeler.
Bakanlık uygun gördüğü başvurular için kuruluş izni vermektedir. Bu izinle birlikte kurucular anonim şirket kurarak, faaliyet izni başvuru sürecini başlatacaklardır. Faaliyet izni başvurusu kuruluş izni tarihinden itibaren 90 gün içerisinde tamamlanmalıdır. Yetkili müessese kurmak için kuruluş izni alan kurucular, faaliyet izni alana kadar faaliyette bulunamazlar.
Faaliyet izni başvurusuna aşağıdaki bilgi ve belgelerin eklenmesi zorunludur:
- Ana sözleşmenin yayımlandığı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinin bir nüshası,
- Taahhüt edilen asgari şirket sermayesinin nakden ve defaten ödendiğini gösterir bankadan alınacak belge,
- Harçlar Kanunu uyarınca ödenmesi gereken harcın ödendiğini tevsik eden belge,
- Asgari ödenmiş sermaye miktarının onda birine karşılık gelen tutarın kamu sermayeli bankalardan birine yatırıldığını tevsik eden belge veya kamu/özel sermayeli bankalardan alınacak aynı tutarda teminat mektubu,
- Başvuru ücretinin yatırıldığını tevsik eden belge,
- Kamera ve görüntü kayıt sisteminin usulüne uygun olarak kurulduğunu tevsik eden belgeler,
- Bakanlıkça kurumsal yönetime ilişkin belirlenecek veya talep edilecek diğer şartları taşıdığına dair bilgi ve belgeler,
- Şirketin yönetim kurulu üyelerinin, imza yetkisini haiz çalışanlarının atanmasına ilişkin belgeler ile bu kişilerle ilgili mevzuatta sayılan belgeler,
- A grubu yetkili müesseseler için genel müdür ile bir veya birden fazla iç kontrol görevlisi atandığına ve gerekli yetkilerle donatıldığına dair yönetim kurulu kararı ile söz konusu kişiler için mevzuatta sayılan belgeler,
- Bu Tebliğ kapsamında yayımlanan genelgeler uyarınca sunulması gereken belgeler,
- Bakanlıkça gerekli görülecek diğer bilgi ve belgeler.
Faaliyet izni başvurusu Bakanlıkça uygun görülen şirket adına Yetkili Müessese Faaliyet İzin Belgesi düzenlenir.
Döviz Bürolarının Faaliyetleri
B grubu yetkili müesseselerinin yapabileceği faaliyetler:
- Kaydi para hariç yabancı paraları almak ve satmak.
- Kaydi para hariç yabancı paraları daha küçük veya daha büyük küpürlerle, ayrı cins kaydi para hariç yabancı paralarla değiştirmek.
- Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından üretilen ziynet, sikke ve benzeri basılı altınların alım satımını yapmak (Darphane tarafından üretilen “ziynet” ya da “altın sikke” grubunda yer alan 22 ayar çeyreklik, yarımlık, birlik, ikibuçukluk, beşlik altınlar). Bunun dışındaki 22 ayar altınların yetkili müesseselerce satışı kesinlikle yasaktır.
- 1 kilogramın altındaki bar şeklinde standart işlenmemiş altınların (24 ayar ve üstü) fiziki alım satımını yapmak (Örneğin 24 ayar gram altın, bir kilogramın altındaki 24 ayar külçe altın).
- Aynı iş günü içerisinde transfer emrinin verilmesi veya işleme konu fiziki teslimatın yapılması şartıyla; bankalar, yetkili müesseseler ve müşterileriyle bankacılık aracılığıyla yapılan transferler yoluyla yabancı para almak, satmak ve ayrı cins yabancı paralarla değiştirmek.
A grubu yetkili müesseseler B grubu yetkili müesseselerin yapabildiği tüm işlemleri yapabilmekle birlikte ilave olarak aşağıdaki iş ve işlemleri de yapabileceklerdir:
- Kıymetli madenler aracı kuruluşu olmak üzere Bakanlıktan faaliyet izni almak ve Borsaya üye olmak kaydıyla, Kıymetli Madenler Borsası Aracı Kuruluşlarının Faaliyet Esasları İle Kıymetli Madenler Aracı Kurumlarının Kuruluşu Hakkında Yönetmelik ve ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde kıymetli madenler ve taşlar ile standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin ithalini, ihracını ve Borsada sürdürülmekte olan kıymetli maden ve taşlara ilişkin işlemleri yapmak.
- 1 kilogram ve üstündeki külçe ve bar şeklinde standart işlenmemiş altınların (24 ayar ve üstü) alım satımını yapmak.
- Aynı iş günü içerisinde transfer emrinin verilmesi veya işleme konu fiziki teslimatın yapılması şartıyla; bankalar, yetkili müesseseler ve müşterileriyle transfer gerçekleştirebilen kuruluşlar aracılığıyla yabancı para almak, satmak ve ayrı cins yabancı paralarla değiştirmek.
- Elektronik para kuruluşu ve ödeme kuruluşlarının temsilcisi olarak faaliyet göstermek.
- Bakanlıkça izin verilmesi halinde merkez ve/veya şube adresleri ile uygun görülen diğer yerlerde para makineleri aracılığıyla yabancı para alım satımı ve buna ilişkin işlemleri yapmak.
- Tutar sınırlaması olmaksızın banka kartları ve 10 bin ABD Dolarına kadar ön ödemeli kartlar aracılığıyla yabancı para alım satımı yapmak (Kredi kartı ile işlem yapılması mümkün değildir).
- Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslar dâhilinde Bakanlıktan izin alınması şartıyla, yurt dışına madeni yabancı para veya Türk Lirası banknot sevkiyatı gerçekleştirmek.
- Zamanla ortaya çıkacak ihtiyaç ve talepler doğrultusunda Bakanlıkça uygun görülen diğer faaliyetleri gerçekleştirmek.
Döviz Bürolarının Yapamayacakları İş ve İşlemler
A ve B grubu farketmeksizin yetkili müesseseler aşağıdaki iş ve işlemleri yapamazlar:
- Müşterileri namına ve/veya hesabına vadeli işlem gerçekleştiremezler.
- Kredi kartı ile işlemler yapamazlar, yapacakları işlemleri herhangi bir şekilde taksitlendiremezler.
- Türk parası, yabancı para, bunlarla ödemeyi sağlayan belgeler veya kıymetli madenler ile bunlardan imal veya bunları muhtevi eşyaları veya herhangi bir menkul, gayrimenkulü emanet olarak kabul edemezler ve kısa süreli dahi olsa başkası adına saklayamazlar.
Döviz Bürosu Kuruluşunda Mali Yükümlülükler
Sermaye Yükümlülüğü
Tebliğ A grubu yetkili müesseseler için 10 milyon TL, B grubu yetkili müesseseler için 5 milyon TL ödenmiş sermaye yükümlülüğü getirmiştir. Şube açma izni alan A Grubu yetkili müesseselerin ödenmiş sermayelerini her bir şube için 3 milyon TL artırmaları gerekmektedir.
Kuruluş İzni Ucreti
Döviz bürolarının faaliyetleri açısından dört farklı faaliyet bölgesi belirlenmiştir. Faaliyet izni başvurusundan önce ilgili bölgeye ilişkin kuruluş izni ücretinin ödenmesi gerekmektedir.
| Faaliyet Bölgeleri | A grubu | B Grubu | Şube |
| 1. Bölge | 6 Milyon TL | 5.5 Milyon TL | 5 Milyon TL |
| 2. Bölge | 5 Milyon TL | 4.5 Milyon TL | 4 Milyon TL |
| 3. Bölge | 4 Milyon TL | 3.5 Milyon TL | 3 Milyon TL |
| 4. Bölge | 3 Milyon TL | 2.5 Milyon TL | 2 Milyon TL |
Şube açma hakkı yalnızca A grubu yetkili müesseselere tanınmış olup, B grubu yetkili müesseseler şube açamazlar. Şube açma Bakanlığın izni ile mümkündür. Şube açacak A grubu yetkili müessesenin her bir şube için ilgili bölgeye göre belirlenmiş şube açma ücretini ödemesi gerekmektedir.
Bloke Hesabı ve Teminat Mektubu
Faaliyet izni başvurusu sırasında Tebliğ’de öngörülen asgari ödenmiş sermaye tutarının onda birinin kamu sermayeli bankalardan birine yatırılması veya kamu/özel bankalardan aynı tutarlı bir teminat mektubunun alınması gerekmektedir.
Şube açma izni alan A grubu yetkili müessese her bir şube için yaptığı sermaye artırımının onda birine karşılık gelen tutarın kamu sermayeli bankalardan birine yatırılması veya kamu/özel sermayeli bankalardan alınacak aynı tutarda teminat mektubu alınması gerekmektedir.
Ortaklık Yapısında Değişiklik, Grup Dönüşümü ve Adres Değişikliği Durumunda Mali Yükümlülükler
Yetkili müessese hisselerinin devri, grup dönüşümü ve adres değişikliği izne tabidir.
Hisse devri izin başvurularında devralınacak hisse oranına ilgili faaliyet bölgesi itibarıyla ücret ödenir. Ancak söz konusu hisselerin veraset yoluyla intikal etmesi veya hisseleri devralacak kişinin mevcut hisse sahibi kişinin alt soy veya üst soyu olması durumunda ücret alınmaz.
Adres değişikliği başvurularında adresin taşınmak istendiği faaliyet bölgesi mevcut adresin bulunduğu faaliyet bölgesi için belirlenen ücretten yüksek bir ücrete tabi ise aradaki fark ödenir. Aynı şekilde grup dönüşümü durumunda dönüşmek istenen grubun ücretinin mevcut faaliyet izninin ücretinden yüksek olması durumunda aradaki fark ödenir.
